مسجد؛ بستر ترویج فرهنگ اقتصاد مقاومتی

                                                                                                          «بسم الله الرحمن الرحیم»

بهره گیری از مبانی دینی و معنوی، به ویژه در زمینۀ شکل دهی به نیت ها و انگیزه ها و سوق دادن اهداف اقتصادی به «زندگی بر مبنای توحید» یکی از کارکردهایی است که مسجد می تواند در جهت تحقق اقتصاد مقاومتی در پیش گیرد.
برخی از اندیشمندان جامعه شناسی(ماکس وبر این نظریه را در کتاب اخلاق پروتستان و روحیه سرمایه داری مطرح کرد.)، سرمایه داری کنونی غرب را متاثر از ریشه های دینی دانسته و اخلاق مذهبی را اصلی ترین یا یکی از عوامل اصلی شکل گیری بنیان های اقتصادی غرب برشمرده اند. بدون این که بخواهیم در مورد اثبات یا رد این نظریه سخن بگوییم، آنچه مهم است واقعیت غیرقابل انکار تاثیرگذاری اعتقادات دینی بر نگاه و رفتار اقتصادی است. دین در حوزه های مختلف اقتصادی می تواند ایفای نقش کند و مسجد بستر مناسبی برای ترویج این فرهنگ است. مسجد به خوبی می تواند در زمینه پیوند دین و اقتصاد، ایفای نقش کند و این پیوند قطعا منجر به بالندگی اقتصادی و به تبع آن رشد و شکوفایی اجتماعی و سیاسی می شود. اگر بپذیریم که آخرت، در واقع باطن همین دنیاست، اذعان خواهیم کرد که با آشفتگی و افسارگسیختگی اقتصادی و شرایط نابسامان در این عرصه، هرگز نمی توان به آسودگی از آخرت آباد سخن گفت. اقتصاد اگر تنها چیزی مربوط به زندگی مادی و دنیوی تصور شود و در نتیجه کم اهمیت تلقی گردد و مومنان به آن بی اعتنا شوند، نتیجه ای جز آشفتگی اوضاع اقتصادی کشور نخواهد داشت.
البته منظور ما رشد سرمایه داری و رفاه بیش از حد در جامعه نیست، بلکه مراد اوضاعی است که در آن اولا استقلال اقتصادی وجود داشته باشد و بنیان های اقتصادی کشور بر پایه های مستحکم داخلی استوار باشد و با درون زایی و تولید داخلی، اتکا به فرصت های خارجی به کمترین میزان ممکن برسد و ثانیاً علم و دانش نقش بی بدیل خود را در رشد اقتصادی ایفا کند و تولید علم در کشور متناسب با نیازهای روز جامعه منجر به تولید اقتصادی هماهنگ شود. رهبر انقلاب در این زمینه فرموده اند: «اقتصاد مقاومتی اقتصاد درون‌زا است، اقتصادی است که در داخل پایه‌های مستحکمی دارد که تکانه‌های بین‌المللی و جهانی و اقتصادی آن را از جا درنمی برد.»(خامنه ای، سیدعلی، 1394.)
مساجد می توانند مهم ترین پایگاه برای ترویج این نوع اقتصاد باشند و حتی می توانند کانونی برای انجام فعالیت های مربوطه باشند. مسجد می تواند با جذب نخبگان و ایجاد بستر مناسب برای فعالیت های علمی و عملی آنها، راه را برای تحقق این هدف مهم هموار کند. تشکیل حلقه های فکری و ایجاد بحث و نظر در بین جوانان به طور قطع تاثیر خوبی بر شکل گیری این ایده خواهد داشت.
فعالیت های مسجد در جهت ترویج اقتصاد مقاومتی را می توان به دو دسته تقسیم نمود:

1. فعالیت های نظری و بینشی
در بخش فعالیت های نظری، مسجد می تواند با استفاده از فرصت های تبلیغی متنوعی که در اختیار دارد از جمله دعوت از متخصصان اقتصادی برای ایراد سخنرانی، استفاده از فضای تبلیغی نوشتاری و تصویری نظیر تابلوهای اطلاع رسانی، تشکیل کلاس های اقتصاد دینی و ...، کار مهمی در این زمینه انجام دهد.
در زمینه فعالیت های نظری، باید تاکید زیادی بر کار و تلاش صورت گیرد. سفارشات مکرری که قرآن و روایات در این زمینه دارند باید مورد توجه قرار گیرد. ارزشی که تلاش و مجاهدت برای به دست آوردن روزی حلال دارد با چیز دیگری قابل مقایسه نیست و هنگامی که این تلاش، در جهت چرخیدن چرخ های اقتصادی کشور و ازدیاد تولید با کیفیت داخلی و قطع کردن دست بیگانگان از اقتصاد کشور باشد، ارزش مضاعفی می یابد. ارائه الگوهایی از زندگی امامان معصوم که هم کار می کردند و هم تشویق به کار داشتند، در این زمینه بسیار راه¬گشاست. امیرالمومنین که خود بالاترین امام العابدین بود، در تمام 25 سال خانه نشینی، مشغول به کار و تولید بود. رسول اعظم فرموده اند: «إنَّ مِنَ الذُّنُوبِ ذُنُوباً لا یُکَفِّرُها صَلاهٌ وَ لا صَدَقَهٌ، قِیلَ یا رسولَ اللهِ فَما یُکَفِّرُها قالَ الهُمُومُ فی طَلَبِ المَعِیشَهِ؛ بعضی از گناهان به وسیله نماز و صدقه هم آمرزیده نمی شوند. عرض کرد: یا رسول الله! پس چه چیز موجب آمرزش آن است؟ فرمود: جدیت و تلاش در طلب معیشت»( مستدرک الوسائل، ج 13، ص13.)
جوانان باید به طور جدی از بیکاری، سربار جامعه بودن و روی آوردن به شغل های کاذب نهی شوند. پیامبر در این زمینه فرمودند: «ملعون من ألقی کله علی الناس؛ کسی که بار زندگی خود را بر دوش مردم بیندازد مورد لعن است.»(بحارالانوار، ج77، ص 142.)
روحیه ای که متاسفانه در برخی جوانان رواج یافته، مبنی بر داشتن کار اداری که بدون تلاش زیاد و صرفا با گذراندن وقت در اداره ای خاص و نشستن پشت میز، حقوق ماهیانه واریز شود و بدون تلاش قابل توجه به رفاه از پیش تعیین شده ای برسد، باید توسط مسجد گوشزد شود.
در ارتباط با این موضوع حتی شواهد تجربی نیز حاکی از آن هستند که اتکا به نیروی داخلی و برنامه ریزی بلند مدت برای شکوفایی اقتصادی و کاستن از حجم واردات و تشویق مردم به استفاده از کالای تولید داخل، نتایج مثبتی خواهند داشت به عنوان مثال برخی از کشورهایی که تا چند دهه قبل، سهمی در اقتصاد جهانی نداشته و به عنوان مصرف کننده تلقی می شدند، امروزه با برنامه ریزی های دقیق و استفاده بهینه از نیروی انسانی و مدیریت هزینه های داخلی کشور و بستن مرزها به روی ورود بی رویه کالاهای خارجی، به نقطه ای رسیده اند که به عنوان اقتصاد فعال و مطرح در منطقه، حضور دارند.

2.فعالیت های عملی و رفتاری
اما در بخش فعالیت های عملی، باید گفت خود مسجد باید آغاز کنندۀ رفتارهای مبتنی بر اقتصاد مقاومتی باشد. در مواردی نظیر هزینه ها و خرید وسایل و استفاده از اجناس تولید داخل و دوری از تجمل در عین پاکیزگی و آراستگی و استفاده از نیروهای داخلی مسجد برای انجام کارهای جاری و حتی راه اندازی فعالیت های اقتصادی مناسب مانند کارگاه های مهارتی و رسیدن به مرحلۀ تولید و ... ، مسجد باید پیشتاز باشد و الگویی برای جامعه شود. فعالیت های اقتصادی به صورت خیریه هایی که با کمترین هزینه توسط عده ای از افراد مسجدی دایر می شود و با استفاده از مهارت های موجود دست به تولید می زند، یکی از اقدامات بسیار خوبی است که در برخی مساجد دیده می شود. نکته حائز اهمیت این است که شکل گیری این فعالیت ها زمانی که با محوریت مسجد و افراد معتمد مسجدی باشد و تحت نظارت امام جماعت باشد، به ثمرات خوبی خواهد رسید و علاوه بر آن که بستر ایجاد شغل را برای عده ای فراهم کرده، می تواند در نوع نگاه مردم به مسجد تاثیر مثتبی بگذارد.
یکی از مهم ترین فعالیت های رفتاری مسجد در زمینه اقتصاد مقاومتی، مربوط به رفتار اقتصادی بزرگان و متولیان مسجد است. امام جماعت، هیئت امنا و معتمدان مسجدی، خود باید در این عرصه الگو باشند. رفتار و منش این افراد تاثیر مستقیم بر افکار و رفتار مخاطبان می گذارد. امام جماعت و متولیان مسجد با توجه به جایگاه مهمی که در مسجد و به تبع در محله دارد و به عنوان مرجع به شمار می آیند، می بایست در بحث نظام کار و تشویق به تولید و استفاده از تولیدات داخلی، بسیار سنجیده عمل کنند.
استفاده از محصولات کم مصرف و کم هزینه و جلوگیری از اتلاف نیرو و انرژی با مدیریت صحیح و سنجیدۀ منابع و نظارت بر کارکرد وسایل مورد نیاز مسجد و نیز به روزرسانی ابزار آلات با تاکید بر استفاده از تولیدات داخلی تا حد ممکن، همه و همه می توانند به صورت عملی، پیاده سازی اقتصاد مقاومتی باشند و الگویی برای رفتار مسجدی ها شوند.
بنابر این خود مسجد باید نمادی از اقتصاد سالم و میهنی و فعال باشد. از وسایل مسجد تا فعالیت های اقتصادی که در محیط مسجد انجام می شود و یا مسجد نقش مدیریتی در آنها دارد، همگی باید بر مبنای اقتصاد مقاومتی تنظیم و مدیریت شود.

منابع:
- خامنه ای، سیدعلی (1394). بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در نهمین همایش ملی «نخبگان فردا» 94/7/22 . http://khamenei.ir (دسترسی در 1394/10/29).
- مجلسی. محمد باقر (1403)ق، بحار الانوار، (چاپ دوم)، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی.
- نورى، حسین بن محمد تقی (1408)ق. ‏مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏. قم: ‏مؤسسة آل البیت.‏