خداوند انسان را موجودی اجتماعی آفرید و انسان در طول تاریخ به برکت همین خوی اجتماعی توانست جوامع انسانی را در ابعاد مختلف تشکیل دهد و خود را از گزند حوادث محفوظ داشته و به حیات خود ادامه دهد. یکی از عواملی که در تحکیم این جوامع انسانی نقش اساسی ایفا می‌کند فعالیت‌های اجتماعی است.

رسول گرامی اسلام(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم) که از جانب پرودگار مامور به هدایت تمامی انسان‌ها بود از همان ابتدای تاسیس مسجد النبی علاوه بر رسیدگی به امور دینی و آموزشی مردم، این بنای مقدس را تبدیل به مرکزی برای فعالیت‌های اجتماعی و انسان دوستانه نمود.

1.کمک به مستمندان

پس از هجرت مسلمانان به مدینه عده‌ای از مسلمانان بودند که تمام اموال خود را از دست داده بودند و جایی برای زندگی نداشتند. پیامبر اسلام(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم) برای حمایت از این افراد دستور داد تا در نزدیکی مسجد مکانی را برای تازه مسلمانانی[1] که مسکن و سرپناهی در مدینه نداشتند بسازند و سقف آن را با شاخه‌ی درختان خرما بپوشانند و مسلمانان فقیر و مهاجری که در راه خدا همه چیز خود را از دست داده بودند، در آنجا از گرمای طاقت فرسا در امان باشند و همان‌جا زندگی کنند.[2] پیامبر(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم) همواره به آنان سرکشی می‌کرد و نان، خرما و مواد غذایی دیگر برایشان می‌برد و بیشتر اوقات با آنان همنشین شده و غذا می‌خوردند.[3] از دیگر توجهات پیامبر(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم) به این گروه این بود که شب هنگام آن‌ها را به خانه خود دعوت کرده و از آن‌ها پذیرایی می‌کردند و همچنین برخی از اصحاب متمول خود را مسئول نگهداری و تامین مایحتاج آنان کرده بودند.[4] به این ترتیب با تدابیر صحیح پیامبر(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم) این گروه فقیر و ضعیف جامعه که اغلب از جوانان تشکیل شده بودند تبدیل به سرمایه‌های مفیدی برای اسلام شدند.

در زمان ما هم متاسفانه هنوز عده‌ای از افراد هستند که حتی برای گذراندن شب‌ها سرپناهی ندارند. در این میان بخش قابل توجهی از آنان را جوانانی تشکیل می‌دهند که خواسته یا ناخواسته در دام بعضی از آلودگی‌ها گرفتار شده‌اند و این مسئله در شهرهای بزرگ نمود بیشتری دارد. خوشبختانه در برخی از شهرهای بزرگ اماکنی برای خواب این افراد در نظر گرفته شده ولی به دلایلی مانند کمبود امکانات، فصلی بودن و ... که خارج از این گفتار است آن کارایی لازم را ندارند. در این میان متولیان امور مساجد به فراخور امکاناتی که در اختیار دارند می‌توانند به این مسئله ورود کنند. برای تحقق این کار اگر هر مسجدی در شهرهای بزرگ حتی تعداد انگشت شماری را متکفل شود به همان مقدار از رنج آن افراد کاسته و به بهبود جامعه کمک کرده است. قطعا با تحقق این امر زمینه برای تبلیغ و ترویج معارف اسلامی در میان این قشر فراهم می‌شود و دور از ذهن نیست که فردی که در اثر ناملایمات زندگی در برخی امور دینی خود سست شده با دریافت کمک‌های از این دست آن هم از سوی مسجد در رفتار خود تجدید نظر کند و دوباره به مسیر اصلی بازگردد و حتی دیگر آسیب دیدگان را به سوی مسجد دعوت کند.

2. اردوهای جوانان با کمک مسجد

یکی دیگر از تدابیر پیامبر اکرم(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم) که در جذب مردم و جوانان به مساجد تأثیر فراوانی داشت انتخاب مسجد به عنوان مکان ملاقات با هیئت‌ها و گروه‌هایی بود که به دیدار پیامبر(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم) می‌آمدند.

بعد از فتح مکه مردم گروه‌ گروه از قبیله‌ها و شهرهای مختلف به مدینه سرازیر می‌شدند و خود را نزد پیامبر(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم) می‌رساندند و اسلام می‌آوردند، پیامبر(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم) نیز با لطف و محبت و توجه آنان را می‌پذیرفت.[5] غالب این دیدارها در مسجد انجام می‌شد[6] و انتخاب مسجد به عنوان خانه خدا به القاء تفکر توحیدی به مخاطبان پیامبر(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم) تأثیر به سزایی داشت.

در سال نهم هجری و در زمانی که پیامبر(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم) خود را برای سفر تبوک آماده می‌کرد جوانی به نام واثله بن اسقع کنانی به مدینه آمد و بعد از نماز صبح در مسجد با حضرت دیدار کرد. بعد از گفتگویی که بین او و پیامبر(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم) رخ داد واثله تصمیم گرفت که ایمان آورد او پس از مسلمان شدن حتی در جنگ تبوک در رکاب پیامبر(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم) حاضر شد.[7] همین دیدارهایی که پیامبر(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم) در مسجد با جوانان ترتیب می‌داد زمینه ساز حضور بیشتر آنان در مسجد بود.

در عصر حاضر به دلیل و جود ارگان‌ها و سازمان‌های مختلف، زمینه انجام برخی از کارهای صدر اسلام در مساجد وجود ندارد ولی بحث اردوهای جوانان می‌تواند همواره در صدر فعالیت‌های فرهنگی مساجد قرار گیرد. در این باب مساجد  می‌توانند در ساماندهی و تشکیل اردوها فعالیت کنند، این مورد در صورت اجرای دقیق و با برنامه نتایج بسیار مفیدی را به دنبال دارد.

اما نکته‌ی دیگری که در این بحث حائز اهمیت است و می‌تواند با رفتار پیامبر(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم) همخوانی زیادی داشته باشد مسئله پذیرش اردوهای جوانان در مساجد است که مسئولان مساجد می‌توانند با استفاده از امکانات مساجد پذیرای اردوهای جوانان باشند. به طور مثال می‌توان با تدارک محل اقامت یک اردوی دانشجویی در حسینیه مسجد موجبات انس این جوانان را در مسجد فراهم نمود. شایسته است این امر در مساجد شهرهای مذهبی و فرهنگی که به عنوان شهرهای هدف در اردوهای جوانان مد نظر هستند در اولویت قرار بگیرد و پس از آن شهرهایی که مسیر اردوها قرار دارند در اولویت هستند خصوصا در ایامی چون رحلت امام خمینی(رحمت ­الله­ علیه) و موسم اردوهای راهیان نور و مسلما در اثر این فعالیت‌ها، موجبات انس و الفت هر چه بیشتر جوانان و مساجد فراهم می‌آید.   

پی‌نوشت

[1]. اکثر این افراد جوانانی چون عمار یاسر، مقداد، ابوذر، حذیفه بن یمان و ... بودند. برای اطلاع بیشتر بنگرید به حلیه الاولیاء و طبقات الأصفاء، ابی نعیم احمد بن عبدالله اصفهانی، بیروت، لبنان، دارالکتاب العربی، 1407ق، الطبعه الخامس، ج1،ص350 به بعد.

[2]. تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، تهران، دارالکتب الاسلامی، 1373ش، چاپ دوازدهم، ج20،ص448.

[3]. همان.

[4]. الطبقات الکبرى، محمد بن سعد، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، 1374ش، ج1،ص240.

[5]. تاریخ پیامبر اسلام محمد(صلی‏ ­الله­ علیه­ و­ آله­ و­ سلم)، محمد ابراهیم آیتی، با تجدید نظر و اضافات ابوالقاسم گرجی، چاپ ششم، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۸، ص537.

[6]. برای اطلاعات بیشتر از کیفیت این دیدارها، بنگرید به الطبقات الکبری، همان، ج1،ص347-278، تاریخ یعقوبی، یعقوبی، موسسه اهل بیت (ع)، قم، ج2، ص79.

[7]. همان، ص545.