روزه یکی از ستون های دین است و استواری دین مومن به عرضه اخلاصش به درگاه الهی است. قدر دانستن ماه رمضان و کسب معرفت حقیقی نسبت به او از فیوضاتی است که اگر شامل حال بنده ای شود، او اهل این ماه است. روزه داری و رعایت اصول و شرایط مهمانی موقعی فایده های بسیاری دارد، که دوری از رذایل اخلاقی و ترک معصیت را به همراه داشته است.
یکی از برکات ماه مبارک رمضان، حضور در مساجد و توبه و استغفار است. حضور در مسجد و مانوس شدن با قرآن در بسیاری از روایات سفارش شده است. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: در آن (مسجد) مردانی حضور می یابند، که دوست دارند، پاک گردند و خداوند پاکان را دوست می دارد. ماه پر فیض و برکت رمضان بهترین فرصت برای حضور در این مکان مقدس و بهره گیری از جنبه های عبادی آن است، در این یادداشت برآن شدیم تا بخشی از برکات و جنبه های عبادی و معنوی حضور در مسجد را بیان کنیم، تا در این ماه پر خیر و برکت بهره گیری مطلوبی از حضور در مسجد ببریم.
یکی از ارکان اساسی ادیان الهی و به ویژه اسلام، عبادت است. عبادت، یعنی راز و نیاز با خداوند و نجوا گفتن با او. جوهر و جان این نیایش، حضور قلب و توجه به خدا است. برای فراهم شدن چنین عبادتی، به شرایط و عوامل فراوانی نیاز است، که مکان عبادت، یکی از آنها است. برای نمونه، نماز در کوچه و خیابان، حتی در صورت درست بودن، نمی تواند با حضور قلب همراه باشد. اسلام با در نظر گرفتن مکانی به نام مسجد و قرار دادن مقرراتی ویژه برای آن، در حقیقت مکان مناسبی را برای نماز و ارتباط بندگان با خداوند پیش بینی کرده است. نام مسجد، گواه درستی این سخن است. مسجد؛ یعنی جای سجده، کرنش در پیشگاه خداوند و به دیگر سخن؛ یعنی جایگاه نماز و تقرب جستن به خداوند بزرگ؛ زیرا سجده، برترین نمونه و شکل عبادت و بندگی است.
مسجد، محل دیدار و مجلس انس و زیارت
بشر بر پایه فطرت خود، توحید و یگانگی خداوند را درک می کند و ذات پاک حق را از وابستگی به زمان و مکان خاص، منزه می داند. با این حال، گویا یک گرایش فطری دیگر نیز او را وادار می کند تا در مکانی که انتساب بیشتری با خداوند دارد، به عبادت او بپردازد. گویا جایگاهی که منسوب به خدا است، بهتر می تواند بشر را از امواج دغدغه ها و اضطراب ها دور و به ساحل آرامش نزدیک کند.
از همین رو، تاریخ معبد و پرستش گاه، به اندازه عمر انسان قدمت دارد. باستان شناسان از معبدهایی خبر می دهند که از آغاز پیدایش انسان وجود داشته اند. قرآن مجید نیز نام معروف ادیان الهی را با نام پرستش گاه های آن ها همراه کرده است. پیروان ادیان گذشته وظیفه داشتند که نماز را فقط در پرستش گاه های خود به جا آورند و نمازگزاران در خارج از معبد، تنها از روی ناچاری برای آنان روا بوده است.
در اسلام با آن که بر نمازگزاران در مسجد تأکید فراوان شده است، ولی نماز در خارج از مسجد نیز صحیح است. این حکم الهی علاوه بر آن که کار را برای امت پیامبر آسان کرده است، نکته ای لطیف نیز در خود پنهان دارد که عالمان الهی آن را چنین بیان کرده اند: در حقیقت، با آن که همه زمین با خداوند نسبت یکسانی دارد، ولی خداوند به لطف خویش با مسجد، معامله خانه را می کند؛ یعنی آن ها را محل دیدار و مجلس انس و زیارت قرار داده است.
این بدین معنا است که تعیین مجلس دیدار و حضور را به اختیار ما واگذار کرده است و این از بزرگ ترین بزرگواری ها است. با آنکه همه گستره خاک برای امت پیامبر همچون، مسجد است، ولی مسجد به معنای اصطلاحی آن، جایگاه و محفلی ویژه برای عبادت خالصانه به شمار می رود. از همین رو، جنبه های عبادی مسجد، از دیگر جنبه های آن برجسته تر و پر فروغ تر است.
قرآن و جنبه های عبادی مسجد
در قرآن، هر جا سخن از مسجد به میان آمده، جنبه های عبادی آن به عنوان نقش اولیه و بنیادین این جایگاه مقدس، مورد تأکید قرار گرفته است. خداوند بزرگ می فرماید: و مساجد ویژه خداست. پس هیچ کس را با خدا مخوانید. (جن: 18).
و در آیه دیگر می فرماید: پروردگارم بر دادگری فرمان داده است و اینکه در هر مسجدی روی خود را مستقیم (به سوی قبله) کنید و در حالی که دین خود را برای او خالص کرده است، وی را بخوانید. همان گونه که شما را پدید آورد و به سوی او باز می گردید. (اعراف: 29). این آیه به روشنی می فهماند که مسجد، کانون پرستش خالصانه است. خداوند بزرگ در جایی دیگر، مسجد را جایگاهی معرفی می کند که در آن نام خداوند فراوان برده می شود.
و مساجد یذکر فیها اسم الله کثیرا؛ و مساجدی که نام خدا در آن ها بسیار برده می شود. (حج: 40).با توجه به آیه های 36 و 37 سوره نور نیز مسجد، پایگاه تجمع مردانی است که صبح و شام در آن جا به تسبیح و عبادت مشغولند و هیچ تجارت و معامله ای آنان را از یاد خداوند باز نمی دارد.
پس مسجد نخست، کانون عبادت و نماز و راز و نیاز مؤمنان با خداست. از همین رو، قرآن کریم کسانی که مردم را از یاد کردن خدا در مسجد باز می دارند، از ستم پیشه ترین انسان ها به شمار می رود.
جنبه های عبادی مسجد در گفتار معصومان(ع)
پیشوایان معصوم نیز به پیروی از قرآن، بر جنبه های عبادی مسجد بسیار تاکید کرده اند. نیم نگاهی به آداب و احکام مسجد، این نکته را روشن می کند. بیشتر این احکام نشان می دهد که اسلام در پی آن است که مسجد جایگاهی مناسب برای یاد کردن پروردگار باشد و مؤمنان بتوانند در آن جا با حضور قلب، خدا را پرستش کنند. به این منظور، در احکام اسلامی، انجام دادن هر کاری که ممکن است مسجد را از ایفای چنین نقشی باز دارد، نامطلوب شمرده شده است.
آراستن مسجد با طلا، نقاشی کردن مسجد، خرید و فروش، قضاوت کردن و اجرای حدود در مسجد، ورود دیوانگان و خردسالان به مسجد، هم چنین انجام کارهایی چون بلند کردن صدا و بیان سخنان بیهوده و اعلام اشیای گم شده و کارهایی از این دست در مسجد، هر کدام می تواند انسان را از توجه به نماز و عبادت باز دارد. تاکید بر حضور در مسجد، با حالت طهارت و پاکیزگی، ترغیب نمازگزاران نسبت به آراستن خود و استفاده از عطر و بوی خوش و زدودن بوی بد از دهان و بدن به هنگام حضور در مسجد نیز به همین سبب است.
امور فرهنگی و آموزشی در مسجد، فعالیت های اجتماعی، سیاسی و بخشی از امور نظامی که انجام آن در مسجد روا است، با آن که هر یک فضیلت ویژه ای دارد، ولی نباید به جنبه عبادی مسجد و پرستش گاه بودن آن خدشه وارد کند و نمازگزاران را از نماز خواندن در مسجد باز دارد. جالب است بدانیم فقیهانی همچون امام خمینی (ره) که همواره بر جنبه های اجتماعی، سیاسی و انقلابی مسجد تاکید می کنند، انجام هر عملی را که مانع عبادت مؤمنان در مسجد باشد، روا نمی دانند. در فتواهای گوناگونی از امام خمینی بر لزوم پرهیز از عملیات ورزشی و حتی آموزش نظامی در مسجد با همه اهمیتی که دارد، تاکید شده است.