چهل حدیث از امام جعفر صادق علیه‌السلام
۱. عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام
قَالَ: مَنْ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ رُضِیَ بِهِ حَکَماً لِغَیْرِه کافی، ج۲، ص۱۴۶
از امام صادق علیه‌السلام روایت شده که فرمود: هرکس که
در مورد خود، رعایت انصاف نماید، به داورى دیگران پذیرفته شود.
۲. قَالَ علیه‌السلام: إِذَا
کَانَ الزَّمَانُ زَمَانَ جَوْرٍ وَ أَهْلُهُ أَهْلَ غَدَرٍ فَالطُّمَأْنِینَةُ
إِلَى کُلِّ أَحَدٍ عَجْزٌ تحف‌العقول، ص۳۵۷
امام صادق علیه‌السلام فرمود: آنگاه که روزگار، زمانۀ
ستم باشد و مردمش اهل نیرنگ باشند، اعتماد به هرکسى درماندگى است.
۳. قَالَ علیه‌السلام: إِذَا
أُضِیفَ الْبَلَاءُ إِلَى الْبَلَاءِ کَانَ مِنَ الْبَلَاءِ عَافِیَةٌ تحف‌العقول، ص۳۵۷
امام صادق علیه‌السلام فرمود: چون بلا بر بلا فزاید، (نشانۀ) رهایى
از بلا باشد.
۴. قَالَ علیه‌السلام: إِذَا
أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ صِحَّةَ مَا عِنْدَ أَخِیکَ فَأَغْضِبْهُ فَإِنْ ثَبَتَ
لَکَ عَلَى الْمَوَدَّةِ فَهُوَ أَخُوکَ وَ إِلَّا فَلَا تحف‌العقول، ص۳۵۷
امام صادق علیه‌السلام فرمود: چون خواستى سلامت نفس برادرت را
دریابى، او را به خشم آور. اگر در رفاقت با تو استوار ماند، او برادر تو است،
وگرنه برادرت نیست.
۵. قَالَ علیه‌السلام: لَا
تَعْتَدَّ بِمَوَدَّةِ أَحَدٍ حَتَّى تُغْضِبَهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ تحف‌العقول، ص۳۵۷
امام صادق علیه‌السلام فرمود: به رفاقت کسى اعتماد مکن،
تا او را [از روی امتحان،] سه بار به خشم آورى.
۶. قَالَ علیه‌السلام: لَا
تَثِقَنَّ بِأَخِیکَ کُلَّ الثِّقَةِ، فَإِنَّ صَرْعَةَ الِاسْتِرْسَالِ لَا
تُسْتَقَالُ تحف‌العقول، ص۳۵۷
امام صادق علیه‌السلام فرمود: به دوستت اعتمادِ مطلق
مکن، زیرا زمین‌خوردن و ازپاى‌درآمدن بر اثر دلباختگى و اعتماد همه‌جانبه، درمان و
جبرانى ندارد.
۷. قَالَ علیه‌السلام:
الْإِسْلَامُ دَرَجَةٌ وَ الْإِیمَانُ عَلَى الْإِسْلَامِ دَرَجَةٌ وَ الْیَقِینُ
عَلَى الْإِیمَانِ دَرَجَةٌ وَ مَا أُوتِیَ النَّاسُ أَقَلَّ مِنَ الْیَقِینِ. تحف‌العقول، ص۳۵۸
امام صادق علیه‌السلام فرمود: اسلام یک درجه است، و
ایمان درجهای است روى اسلام، و یقین درجهای است روى ایمان، آنچه مردم به آن
رسند کمتر از یقین است.
۸. قَالَ علیه‌السلام:
إِزَالَةُ الْجِبَالِ أَهْوَنُ مِنْ إِزَالَةِ قَلْبٍ عَنْ مَوْضِعِهِ تحف‌العقول، ص۳۵۸
امام صادق علیه‌السلام فرمود: برکندن کوه‌ها آسان‌تر از
برکندن دل‌ها از جاى خویش است.
۹. قَالَ علیه‌السلام:
الْإِیمَانُ فِی الْقَلْبِ وَ الْیَقِینُ خَطَرَاتٌ محاسن برقی، ج۱، ص۲۴۹
امام صادق علیه‌السلام فرمود: ایمان در قلب است، و
یقین، خطورها و الهاماتى است.
۱۰. قَالَ علیه‌السلام:
الرَّغْبَةُ فِی الدُّنْیَا تُورِثُ الْغَمَّ وَ الْحَزَنَ وَ الزُّهْدُ فِی
الدُّنْیَا رَاحَةُ الْقَلْبِ وَ الْبَدَنِ تحف‌العقول، ص۳۵۸
امام صادق علیه‌السلام فرمود: میل به دنیا، مایۀ غم و
اندوه است و بىمیلى و زهد به دنیا، مایۀ آسایش دل و پیکر است.
۱۱. قَالَ علیه‌السلام: مِنَ
الْعَیْشِ دَارٌ یُکْرَى وَ خُبْزٌ یُشْرَى تحف‌العقول، ص۳۵۸
امام صادق علیه‌السلام فرمود: از عیش در زندگی، داشتن
خانهاى اجارهاى و نانى خریدنى است.
۱۲. قَالَ علیه‌السلام
لِرَجُلَیْنِ تَخَاصَمَا بِحَضْرَتِهِ: أَمَا إِنَّهُ لَمْ یَظْفَرْ بِخَیْرٍ مَنْ
ظَفِرَ بِالظُّلْمِ وَ مَنْ یَفْعَلِ السُّوءَ بِالنَّاسِ فَلَا یُنْکِرِ السُّوءَ
إِذَا فُعِلَ بِهِ تحف‌العقول، ص۳۵۸
امام صادق علیه‌السلام به دو مرد که در حضورش نزاع مىکردند،
فرمود: هان! هرکه با زورگویى پیروزى یابد، پیروزىاش نیکو نباشد و آن‌کس که با
مردم بدى کند، نبایستى از بدى مردم، ناراحت گردد.
۱۳. عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام
قَالَ: التَّوَاصُلُ بَیْنَ الْإِخْوَانِ فِی الْحَضَرِ التَّزَاوُرُ وَ فِی
السَّفَرِ التَّکَاتُبُ کافی، ج۲، ص۶۷۰
امام صادق علیه‌السلام فرمودند: برقرارى ارتباط بین
برادران در وطن، دیدار یکدیگر است و هنگام سفر، نامه‌نگارى است.
۱۴. قَالَ علیه‌السلام: لَا
یَصْلُحُ الْمُؤْمِنُ إِلَّا عَلَى ثَلَاثِ خِصَالٍ التَّفَقُّهِ فِی الدِّینِ وَ
حُسْنِ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ وَ الصَّبْرِ عَلَى النَّائِبَةِ تحف‌العقول، ص۳۵۸ امام صادق علیه‌السلام فرمود: مؤمن جز به سه خصلت نیک
نشود: فهم عمیق در دین، اندازه‌دارى نیکو در زندگانى و بردبارى بر ناگوارى.
۱۵. قَالَ علیه‌السلام:
الْمُؤْمِنُ لَا یَغْلِبُهُ فَرْجُهُ وَ لَا یَفْضَحُهُ بَطْنُهُ تحف‌العقول، ص۳۵۸
امام صادق علیه‌السلام فرمود: بر مؤمن، عورتش چیره نگردد و
شکمش او را رسوا نسازد.
۱۶. عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام
قَالَ: صُحْبَةُ عِشْرِینَ سَنَةً قَرَابَةٌ کافی، ج۶، ص۱۹۹
امام صادق علیه‌السلام فرمودند: هم‌نشینىِ بیست‌ساله،
[به‌منزلۀ] خویشاوندى است.
۱۷. قَالَ علیه‌السلام: لَا
تَصْلُحُ الصَّنِیعَةُ إِلَّا عِنْدَ ذِی حَسَبٍ أَوْ دِینٍ وَ مَا أَقَلَّ مَنْ
یَشْکُرُ الْمَعْرُوفَ تحف‌العقول، ص۳۵۸
امام صادق علیه‌السلام فرمود: احسان جز به خانواده‌دار
و دیندار شایسته نیست، و چه کمیابند آنها که احسان و محبت را حق‌شناسند.
۱۸. قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام:
إِنَّمَا یُؤْمَرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ یُنْهَى عَنِ الْمُنْکَرِ مُؤْمِنٌ
فَیَتَّعِظُ أَوْ جَاهِلٌ فَیَتَعَلَّمُ وَ أَمَّا صَاحِبُ سَوْطٍ أَوْ سَیْفٍ
فَلَا کافی، ج۵، ص۶۰
امام صادق علیه‌السلام فرمود: به‌راستى مؤمن [چون]
امربه‌معروف شود یا نهى‌ازمنکر گردد، پند پذیرد؛ یا نادان یاد گیرد، ولى آنکه که
تازیانه و شمشیر دارد [پند یا آموزش را] قبول نکند.
۱۹. قَالَ علیه‌السلام:
إِنَّمَا یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَى عَنِ الْمُنْکَرِ مَنْ کَانَتْ فِیهِ
ثَلَاثُ خِصَالٍ عَالِمٌ بِمَا یَأْمُرُ عَالِمٌ بِمَا یَنْهَى عَادِلٌ فِیمَا یَأْمُرُ
عَادِلٌ فِیمَا یَنْهَى رَفِیقٌ بِمَا یَأْمُرُ رَفِیقٌ بِمَا یَنْهَى تحف‌العقول، ص۳۵۸
امام صادق علیه‌السلام فرمود: تنها کسى مىتواند امربه‌معروف
کند یا نهى‌ازمنکر نماید که داراى سه صفت باشد: به آنچه امر مىکند و از آنچه نهى
مىنماید آگاه باشد، عادلانه امر کند و نهى نماید، با مهربانى و نرمی امر و نهى
کند.
۲۰. قَالَ علیه‌السلام: إِنَّ
اللَّهَ أَنْعَمَ عَلَى قَوْمٍ بِالْمَوَاهِبِ فَلَمْ یَشْکُرُوهُ فَصَارَتْ
عَلَیْهِمْ وَبَالًا وَ ابْتَلَى قَوْماً بِالْمَصَائِبِ فَصَبَرُوا فَکَانَتْ
عَلَیْهِمْ نِعْمَةً تحف‌العقول، ص۳۵۹
امام صادق علیه‌السلام فرمود: خداوند بخشش‌هایی به
مردمى داد و شکرش نکردند و آن نعمت‌ها وبال آنها شد؛ و مردمى را به مصیبت‌ها
گرفتار کرد و صبر کردند، و بلاها براى آنها نعمت شد.
۲۱. قَالَ علیه‌السلام:
صَلَاحُ حَالِ التَّعَایُشِ وَ التَّعَاشُرِ مِلْءُ مِکْیَالٍ ثُلُثَاهُ فِطْنَةٌ
وَ ثُلُثُهُ تَغَافُلٌ تحف‌العقول، ص۳۵۹
امام صادق علیه‌السلام فرمود: مصلحت زندگى و معاشرت
اجتماعى، به پیمانهاى پر می‌ماند که دو سوم آن هوش و زیرکى، و یک‌سومش نادیده
گرفتن و تجاهل است.
۲۲. قَالَ علیه‌السلام: مَا
أَقْبَحَ الِانْتِقَامَ بِأَهْلِ الْأَقْدَارِ تحف‌العقول، ص۳۵۹
امام صادق علیه‌السلام فرمود: انتقام‌جویى قدرتمندان چه
زشت است.
۲۳. قِیلَ لَهُ مَا الْمُرُوَّةُ؟ فَقَالَ
علیه‌السلام: لَا یَرَاکَ اللَّهُ حَیْثُ نَهَاکَ وَ لَا یَفْقِدُکَ
مِنْ حَیْثُ أَمَرَکَ تحف‌العقول، ص۳۵۹
از امام صادق علیه‌السلام پرسیده شد: مردانگى چیست؟
فرمود: خدا تو را آنجا که منع کرده، نبیند و آنجا که امر کرده، گم نکند.
۲۴. عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام
قَالَ: مَکْتُوبٌ فِی التَّوْرَاةِ اشْکُرْ مَنْ أَنْعَمَ عَلَیْکَ وَ أَنْعِمْ
عَلَى مَنْ شَکَرَکَ فَإِنَّهُ لَا زَوَالَ لِلنَّعْمَاءِ إِذَا شُکِرَتْ وَ لَا
بَقَاءَ لَهَا إِذَا کُفِرَتْ. الشُّکْرُ زِیَادَةٌ فِی النِّعَمِ وَ أَمَانٌ مِنَ
الْغِیَرِ کافی، ج۲، ص۹۴
امام صادق علیه‌السلام فرمود: در تورات نوشته شده: سپاس
آن‌کس که نعمتت داده، بگذار؛ و بر کسى که شکرت گفت، نعمت بخش، که نعمت‌ها با
شکرگزارى زوال نپذیرند، و با کفران و ناسپاسى بقا نیابد. سپاس‌گزارى نعمت را افزون
کند، و ایمنى و پناه از دگرگونی [نعمت] باشد.
۲۵. قَالَ علیه‌السلام: فَوْتُ
الْحَاجَةِ خَیْرٌ مِنْ طَلَبِهَا مِنْ غَیْرِ أَهْلِهَا وَ أَشَدُّ مِنَ
الْمُصِیبَةِ سُوءُ الْخُلُقِ مِنْهَا تحف‌العقول، ص۳۵۹
امام صادق علیه‌السلام فرمود: از دست‌دادن حاجت و نیاز،
بهتر از تقاضاى به نااهل است، و دشوارتر از گرفتارى، بدخویی ناشى از آن گرفتارى
است.
۲۶. سَأَلَهُ علیه‌السلام رَجُلٌ
أَنْ یُعَلِّمَهُ مَا یَنَالُ بِهِ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ لَا
یُطَوِّلَ عَلَیْهِ، فَقَالَ علیه‌السلام: لَا تَکْذِبْ تحف‌العقول، ص۳۵۹
مردى از امام صادق علیه‌السلام درخواست کلامى کوتاه
نمود که حاوى خیر دنیا و آخرت باشد، ایشان فرمود: دروغ مگو.
۲۷. قَالَ علیه‌السلام:
الدَّیْنُ غَمٌّ بِاللَّیْلِ وَ ذُلٌّ بِالنَّهَارِ تحف‌العقول، ص۳۵۹ امام صادق علیه‌السلام فرمود: بدهکارى، اندوه شبست و
خوارى روز.
۲۸. قَالَ علیه‌السلام: إِذَا
صَلَحَ أَمْرُ دُنْیَاکَ فَاتَّهِمْ دِینَکَ تحف‌العقول، ص۳۵۹
امام صادق علیه‌السلام فرمود: چون کار دنیایت سامان
یافت، به دین و آئین خود بدگمان شو.
۲۹. قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام:
بَرُّوا آبَاءَکُمْ یَبَرَّکُمْ أَبْنَاؤُکُمْ وَ عِفُّوا عَنْ نِسَاءِ النَّاسِ
تَعِفَّ نِسَاؤُکُمْ کافی، ج۵، ص۵۵۴
امام صادق علیه‌السلام فرمود: با پدران خود خوش‌رفتارى
کنید تا مشمول خوش‌رفتارى فرزند خود گردید؛ و نسبت به زنان مردم رعایت عفّت و
پاکدامنى بنمایید تا زنانتان عفیف و پاکدامن گردند.
۳۰. قَالَ علیه‌السلام: مَنِ ائْتَمَنَ خَائِناً عَلَى
أَمَانَةٍ لَمْ یَکُنْ لَهُ عَلَى اللَّهِ ضَمَانٌ تحف‌العقول، ص۳۶۰
امام صادق علیه‌السلام فرمود: هرکه خائنى را امانت‌دارِ
امانتى کند، او را نزد خدا ضمانتى نباشد.
۳۱. قَالَ علیه‌السلام:
الْحَیَاءُ عَلَى وَجْهَیْنِ فَمِنْهُ ضَعْفٌ وَ مِنْهُ قُوَّةٌ وَ إِسْلَامٌ وَ
إِیمَان تحف‌العقول، ص۳۶۰
امام صادق علیه‌السلام فرمود: حیا دو گونه است: یکى ضعف
و ناتوانى است، و دیگرى نیرومندى و اسلام و ایمان.
۳۲. قَالَ علیه‌السلام: تَرْکُ
الْحُقُوقِ مَذَلَّةٌ وَ إِنَّ الرَّجُلَ یَحْتَاجُ إِلَى أَنْ یَتَعَرَّضَ فِیهَا
لِلْکَذِب تحف‌العقول، ص۳۶۰
امام صادق علیه‌السلام فرمود: رعایت نکردن حقوق، زبونى
است، و مرد را براى پوزش‌خواهى به دروغ وامىدارد.
۳۳. قَالَ علیه‌السلام: إِذَا
سَلَّمَ الرَّجُلُ مِنَ الْجَمَاعَةِ أَجْزَأَ عَنْهُمْ وَ إِذَا رَدَّ وَاحِدٌ
مِنَ الْقَوْمِ أَجْزَأَ عَنْهُمْ تحف‌العقول، ص۳۶۰
امام صادق علیه‌السلام فرمود: یک نفر که از میان جمعى
سلام کند، از همه کافىست و یکى هم که از جمعى جواب گوید، کفایت کند.
۳۴. قَالَ علیه‌السلام:
السَّلَامُ تَطَوُّعٌ وَ الرَّدُّ فَرِیضَةٌ تحف‌العقول، ص۳۶۰ امام صادق علیه‌السلام فرمود: سلام، مستحب است و جواب
سلام، واجب.
۳۵. قَالَ علیه‌السلام: مَنْ
بَدَأَ بِکَلَامٍ قَبْلَ سَلَامٍ فَلَا تُجِیبُوهُ تحف‌العقول، ص۳۶۰
امام صادق علیه‌السلام فرمود: هرکه پیش از سلام، آغاز
سخن کند، جوابش نگویید.
۳۶. عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام
قَالَ: تَصَافَحُوا فَإِنَّهَا تَذْهَبُ بِالسَّخِیمَةِ کافی، ج۲، ص۱۸۳
از امام صادق علیه‌السلام روایت شده که فرمود: به‌هم
دست بدهید که کینه را می‌برد.
۳۷. قَالَ علیه‌السلام: اتَّقِ
اللَّهَ بَعْضَ التُّقَى وَ إِنْ قَلَّ وَ دَعْ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ سِتْراً وَ
إِنْ رَقَّ تحف‌العقول، ص۳۶۱
امام صادق علیه‌السلام فرمود: از خدا اندکى هم که باشد،
پروا کنید؛ و میان خود و خدا پردهاى، هرچند نازک، بگذارید.
۳۸. قَالَ علیه‌السلام: مَنْ
مَلَکَ نَفْسَهُ إِذَا غَضِبَ وَ إِذَا رَغِبَ وَ إِذَا رَهِبَ وَ إِذَا اشْتَهَى
حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِتحف‌العقول، ص۳۶۱
امام صادق علیه‌السلام فرمود: آن‌کس که هنگام خشم، طمع،
ترس، و خواهش نفس خویشتندار باشد، خدا بدنش را بر آتش حرام می‌کند.
۳۹. قَالَ علیه‌السلام:
الْعَافِیَةُ نِعْمَةٌ خَفِیفَةٌ إِذَا وُجِدَتْ نُسِیَتْ وَ إِذَا عُدِمَتِ
ذُکِرَتْ تحف‌العقول، ص۳۶۱
امام صادق علیه‌السلام فرمود: عافیت، نعمتى سبک‌وزن
است. تا هست، فراموش مىشود و چون رفت، به یاد مىآید.
۴۰. قَالَ علیه‌السلام:
لِلَّهِ فِی السَّرَّاءِ نِعْمَةُ التَّفَضُّلِ وَ فِی الضَّرَّاءِ نِعْمَةُ
التَّطَهُّرِ تحف‌العقول، ص۳۶۱
امام صادق علیه‌السلام فرمود: خداى را در حال گشایش،
نعمت احسان و تفضل است، و در سختى، نعمت پاکى [از گناه].