به گزارش پایگاه اطلاع رسانی مرکز رسیدگی به امور مساجد، آنچه در انقلاب بیش از همه نظر تحلیلگران امور اجتماعی و سیاسی را به سوی خود جلب کرد، نقش باورهای دینی در آفرینش نهضت بود. در این میان نیروهای مذهبی، به ویژه روحانیون، با نقش‌آفرینی مرکز ثقل مبارزه شدند و با استفاده از مساجد توانستند پیام رسالت دین را به مردم برسانند و با کمک آن مردم را نسبت به اوضاع جامعه آگاهی بخشند.
مسجد جلیلی از جمله مساجدی بود که با تکیه بر اندیشه انقلاب مجالس وعظ روشنفکران را ترتیب می‌داد که عمده‌ترین سرمایه‌گذاری آن روی قشر جوان انجام می‌شد. گزارش زیر ارائه‌ای است از مهمترین فعالیت‌ها و طرح‌های این مسجد که توسط باشگاه ایده‌پردازان مسجدی تهیه شده است:
ویژگی‌های مسجد
اولین مسجد سیاسی ایران
دومین پایگاه مبارزات انقلاب اسلامی
شناسنامه
نام مسجد: مسجد جلیلی
بانی مسجد: مهدی جلیلی فرشچی
متولی: آیت الله سرخه ای
سال ساخت: 1340 شمسی
محل ساخت: تهران، ایرانشهر جنوبی
ایده‌های مسجد
پرسش و پاسخ بعد از سخنرانی
بعد از آنکه در سال 1340 مسجد جلیلی احداث و توسط آیت‌الله سرخه‌ای افتتاح گردید، ایشان داماد خود، آیت‌الله مهدوی کنی را را به عنوان امام جماعت مسجد برمی گزیند. با آغاز فعالیت آیت‌الله مهدوی کنی، به تدریج، جمعیت مسجد بیشتر و به یکی از مساجد فعال تبدیل می‌گردد که فعالیت‌های سیاسی آیت الله مهدوی کنی در این زمینه بسیار مؤثر واقع شد.
ایشان در این مسجد کانون بحث و انتقاد داشته و تلاش می‌کردند تا در این مسجد به تربیت مردم به ویژه جوانان بپردازند. به همین دلیل، بعد از هر سخنرانی، فضایی برای پرسش و پاسخ فراهم و حاضران را به پرسش و پاسخ دعوت می‌نمود. وی در این زمینه مقید بوده و تلاش می‌کرد تا جلسه بحث و انتقاد را جدی‌تر کرده و حتی حاضران در مسجد، مقاله تهیه کرده آن را بخوانند و دیگران در حضور ایشان در باب موضوع آن مقاله وارد بحث شوند.
شرح اندیشه اسلامی در پیوند با مسائل جامعه
آنچه در گذشته این مسجد مهم است، طرح موضوعات مهمی است که در قالب سخنرانی‌ها مطرح می‌شده است. طبق معمول این مباحث، جنبه دینی- انتقادی داشت. از یک سو، شرح اندیشه‌ها و قوانین اسلام و از سوی دیگر جهت‌گیری انتقادی نسبت به آنچه در جامعه ایرانی می‌گذشت و شرح نقشی که اسلام می‌تواند برای بهبود وضع اجتماع داشته باشد.
تکیه سخنرانان به خصوص شخص آقای مهدوی، روی این نکته بود که جامعه رو به فساد و تباهی و بدحجابی و فساد و مشروب‌خواری است و قوانینی که مورد توجه دولت برای تصویب و اجراست، عمدتا به دلیل این که بشری است، فاقد ملاحظات جدی در حیات انسانی است، در حالی که قوانین الهی چنین نیست و اگر اسلام پیاده شود همه مشکلات حل خواهد شد. از جمله مسائل اجتماعی که آیت‌الله مهدوی بدان ورود داشته‌اند به قرار زیر است:
1. یک دوره متوالی بحث‌های مربوط به لایحه حمایت از خانواده است که حوالی سال 43 مطرح شد.
2. مجله زن روز و بحث‌هایی در ارتباط با زنان
3.مباحث اقتصاد اسلامی از آذرماه 1346 و پرداختن به مسئله وجوهات و رفاه عمومی مردم
4.پرداختن به مبحث دولت اسلامی ذیل مباحث اقتصاد اسلامی برمبنای مقایسه اسلام و سرمایه‌داری
5.نقدهایی به ورزش فوتبال و مسئله تحقیر ملت‌ها
یک کتابخانه منظم همراه با آموزش‌های رایگان
یکی از اقدامات مفید مسجد، تأسیس کتابخانه و ترویج و ترغیب کتاب‌خوانی بود و از این مسجد به عنوان دومین مسجدی که در تهران کتابخانه منظمی داشته نام برده‌اند. آموزش رایگان در مسجد جلیلی در جذب قشر جوان و خانواده‌های کم درآمد نقش مؤثری داشته مضافا بر این که این آموزش فقط به دروس دینی اختصاص نداشته بلکه درس‌های مدرسه را هم مثل فیزیک، شیمی، ریاضی و زبان انگلیسی را شامل بوده است.
مساجد دیگر از طرح این مسجد بهره گرفتند و به تقلید از آن سیاست آموزش و جذب دانش‌آموزان را پیاده کردند. هدف مهم‌تر تربیت و هدایت جوانان به مسیر درست زندگی و ایجاد مانع در برابر رسوخ گرایش‌های انحرافی در جوانان بود. مباحث اقتصادی و مسائل مربوط به اقتصاد عناوینی بود که با هدف‌مندی دنبال می‌شد.
صندوق‌های امداد از مسجد جلیلی تا کمیته امداد امام خمینی
یکی از فعالیت های مسجد جلیلی، اقدام به امور خدماتی به صورت مبتکرانه و بسیار مفید بود که شامل کمک‌رسانی به اقشار کم درآمد، آسیب دیدگان از زلزله، سیل و مردم رنج کشیده فلسطین می‌شد و در ابعاد وسیعی صورت می‌گرفت. به همین منظور گروه مددکاران بیماران مستمند تشکیل شده بود که زیر نظر هئیت مدیره کار خود را انجام می‌داد.
ابداع صندوق‌های امداد طرح ابتکاری مسجد جلیلی بود که برای نخستین بار انجام می‌شد. این طرح پس از انقلاب، با الهام از الگوی مسجد جلیلی در سطح گسترده‌تر در کمیته امداد دنبال شد و این صندوق یکی از منابع مالی مسجد برای تأمین هزینه‌های امداد رسانی به مستمندان محسوب می‌شد. حدود هفتاد، هشتاد خانواده تحت پوشش مسجد هزینه تحصیلی فرزندان آنها حتی در سطح دانشگاه، از طریق صندوق‌های امداد تأمین می‌شد. موقع ازدواج آنها نیز از امکاناتی که مسجد برای تهیه جهیزیه‌شان فراهم کرده بودند بهره‌مند می‌شدند.
از جشن‌های عبادی تا جشن کتاب در مسجد
برگزاری مراسم جشن یکی از برنامه‌های فرهنگی مسجد بود که در اعیاد دینی، برپا می‌شد. آیین‌های مربوط به عید فطر، قربان، غدیر، مبعث، میلاد ائمه اطهار، برگزاری "جشن کتاب" از جمله این جشن‌ها بود. هزینه این جشن‌ها با یاری این مسجد تأمین می‌شد البته مسجد ضمن اجرای این برنامه‌ها، از اهداف سیاسی خود غافل نبود و غالبا با الصاق شعارهای تند و تحریک آمیز نظیر« اسلام یعنی تحرک»، « مسلمان سکوت یعنی چه» و ... منظور خود را اعمال می‌کرد.
برنامه‌های جشن شامل تلاوت آیات قرآن، دکلمه و اشعار مذهبی، اجرای سرودهای مذهی توسط نوجوانان و سخنرانی بود که مورد استقبال مردم قرار گرفته بود. مأموران ساواک، در گزارش‌هایی به شرکت بیش از 400 نفر اشاره می‌کند که در آن مقطع زمانی جمعیت نسبتا زیادی است. در مسجد برای آگاهی مراجعین اطلاعیه‌های مربوط به برگزاری نمایشگاه‌ها نصب می‌شد. نمونه‌ای از آن اطلاعیه مربوط به برگزاری نمایشگاه کتاب تجریش در دی ماه سال 1356 بود که مردم را به بازدید از نمایشگاه دعوت می‌کرد.
مسجدی که مروج فکر و اندیشه انقلابی بود
این مسجد در اوایل دهه چهل وارد بستر مبارزاتی شد و در زمان کوتاهی به یکی از کانون های تجمع مخالفان حکومت تبدیل گردید. نوع مبارزه در این جا عقیدتی بود و مروجین فکر و اندیشه انقلابی در پی نوسازی افکار جوانان تلاش می‌کردند. چنین مراکزی، که از طرق مختلف رویاروی حکومت عمل می‌کرد خوشایند حکومت نبود؛ لذا نظارت همه‌جانبه و موشکافانه‌ای بر فعالیت‌های آنان اعمال می‌شد. با تعطیلی مسجد هدایت مسجد جلیلی توانست کانون دوم مبارزات انقلابیون باشد.
همین امر سبب شد تا ساواک در اوج بکارگیری روش‌های خشونت‌آمیز خود در مواجه با گروه‌های مخالف که آنها هم جدی‌تر شده و اقداماتی داشتند، تصمیم می‌گیرد با مسجد جلیلی برخورد کند. در گزارش ساواک در اسفند 53 آمده است: مسجد جلیلی تهران پایگاه عناصر متعصب مذهبی وابسته به گروه‌ها و دسته‌جات برانداز و مضره شده است. بعد از تعطیل مسجد هدایت تهران و حسینیه ارشاد کانون تجمع افراد منحرف به مسجد مذکور منتقل شده است و سخنرانان مسجد که به دعوت مهدوی برای سخنرانی در مسجد حضور پیدا می‌کنند از همان راه و روش سید محمود علائی طالقانی در مسجد هدایت پیروی می‌کنند.
منبع: مرکز استاد انقلاب اسلامی